De eerste blockchain-toepassingen in de Rotterdamse haven krijgen steeds meer vorm. Trekker van die toepassingen is BlockLab, opgericht door Havenbedrijf Rotterdam en Gemeente Rotterdam. Het team van Aljosja Beije en Janjoost Jullens concentreert zich op twee domeinen: logistiek en energie. “Blockchain is zeker niet de oplossing voor alle problemen, maar elimineert wel het gebrek aan vertrouwen dat oplossingen in de weg staat.”
Blockchain is bij uitstek geschikt voor coördinatie van processen in decentrale netwerken van bedrijven en instellingen. In een netwerk zonder centrale leiding ontbreekt vaak vertrouwen. Juist dat vertrouwen is noodzakelijk om data op grote schaal te delen en daardoor processen te vereenvoudigen en versnellen. Blockchain levert dat vertrouwen, onder meer door alle relevante data op een veilige manier vast te leggen op een groot aantal computers. Manipuleren of verwijderen van data is praktisch onmogelijk.
Duurzame energie
In de Rotterdamse haven bestaan twee belangrijke netwerken waarin juist het decentrale kenmerk een belangrijke rol speelt. De eerste is het van oudsher centraal geleide elektriciteitsnetwerk, dat wordt gevoed door een paar dominante stroomleveranciers met kolencentrales. Dat is aan het veranderen nu de energietransitie langzaam vorm krijgt. In en rond de haven staan inmiddels talrijke windmolens en zonnepanelen die stroom leveren aan het elektriciteitsnetwerk. Dat leidt tot een netwerk dat steeds meer decentrale kenmerken vertoont.
Dit decentrale elektriciteitsnetwerk kent een aantal grote uitdagingen. Het aanbod van duurzame energiebronnen is bijvoorbeeld uiterst onregelmatig. Dat vraagt om een slim netwerk dat vraag en aanbod voortdurend op elkaar afstemt. “Blockchain is de technologie die zo’n slim, decentraal netwerk kan faciliteren en de belofte van de energietransitie helpt waarmaken. Inzetten op blockchain is een offensieve strategie, gericht op vergroting van het aandeel van duurzame energie”, vertelt Janjoost Jullens, energy lead by BlockLab.
Efficiëntie in logistiek
Hoe anders is dat in het logistieke netwerk zoals dat vandaag de dag functioneert. Dat is een decentraal netwerk waarin het midden- en kleinbedrijf het merendeel van de posities inneemt. Bij het transport van een zeecontainer zijn gemiddeld 28 partijen betrokken, die opgeteld 200 keer data moeten uitwisselen om een container op de plaats van bestemming te krijgen.
Met blockchain kan dat een stuk efficiënter. “In dit netwerk is het inzetten op blockchain juist veel meer een defensieve strategie, gericht op het behoud van marktaandeel”, vertelt Aljosja Beije, logistics lead bij BlockLab. “Platformen als Amazon en Alibaba zijn ook op logistiek gebied sterk in opkomst. Zie ze als het equivalent van kolencentrales: efficiëntie wordt gecreëerd door centralisatie. Voor bestaande partijen in decentrale netwerken is samenwerking de enige mogelijkheid om hun eigen efficiëntie te vergroten.”
De hype voorbij
Even leek blockchain de oplossing voor elk probleem te zijn, maar het afgelopen jaar zijn steeds meer sceptische geluiden te horen. Het blijkt volgens verhalen lastig te zijn om alle partijen in een netwerk op een blockchain te laten aanhaken. Als dat wel is gelukt, ontstaat volgens sceptici vaak een toepassing die net zo goed met bestaande technologieën gebouwd had kunnen worden. Is de hype voorbij?
Beije kent die sceptische geluiden. “De hype had meer betrekking op bitcoin en andere cryptomunten. Dat waren mooie experimenten waarvan we veel hebben geleerd. Daarnaast zagen we veel mislukte ‘proof of concepts’ bij overheden, maar het is lastig om een decentrale oplossing te implementeren bij een organisatie die per definitie centraal is ingericht. En ja, veel oplossingen zijn in principe ook mogelijk zonder blockchain. Maar waar zijn die oplossingen dan? Blockchain is zeker niet de oplossing voor alles, maar kan wel het probleem van vertrouwen tackelen dat oplossingen in de weg staat.”
Sectoroverstijgende toepassingen
De kansen voor blockchain liggen met name in sectoroverstijgende toepassingen: toepassingen waarbij partijen uit verschillende sectoren betrokken zijn. Samenwerking tussen die partijen is vaak niet vanzelfsprekend. Als voorbeeld noemt Beije we.trade, dat is opgezet door een consortium van banken om internationale transacties van handelsbedrijven te faciliteren. Normaal zijn voor een internationale transactie verschillende processen nodig die na elkaar worden uitgevoerd. Blockchain maakt het mogelijk om die processen gelijktijdig te laten uitvoeren, zodat betrokken partijen niet meer op elkaar hoeven te wachten.
Een andere succesvolle toepassing is komgo, een platform van onder meer Shell, ABN Amro, ING, Rabobank en Gunvor. Het doel van komgo is eliminatie van het papierwerk dat gepaard gaat bij de handel in commodities. “Vergeet niet dat de technologie eigenlijk nog maar vier jaar oud is. Het concept bestaat al langer, maar we beschikken pas vier jaar over blockchainprotocollen waarop we concrete toepassingen kunnen bouwen.”
Handelsplatform voor energie
Logistiek en energie zijn twee voorbeelden van sectoverstijgende domeinen waarin blockchain kansrijk is. Om een internationale goederenstroom tot stand te brengen, zijn niet alleen logistiek dienstverleners maar ook banken, douaneinstanties en andere partiien nodig. In de energie gaat het om zowel producenten als afnemers van energie.
BlockLab werkt hard aan een aantal concrete projecten. Samen met S&P Global Platts bouwt BlockLab een platform dat vraag en aanbod van energie op elkaar afstemt. “Zon en wind kun je niet aan- en uitzetten. Dat maakt het lastig om deze duurzame energiebronnen optimaal te benutten. Het gebeurt nu dat windparken worden betaald om de molens stil te zetten, simpelweg om de netbeheerders de stroom niet kwijt kunnen. In Europa en Noord-Amerika verliezen we miljarden door dit soort inefficiënties”, verklaart Jullens.
Prijsprikkels
Een intelligent handelsplatform kan prijsprikkels geven die afnemers ertoe kunnen verleiden om hun gedrag aan te passen. Bijvoorbeeld door energie tijdelijk op te slaan totdat ze die nodig hebben. Of om energie te gebruiken op het moment dat veel aanbod bestaat. Denk aan een vrieshuis dat ’s nachts met gebruik van windenergie de temperatuur een paar graden extra verlaagt om overdag de vriesinstallatie te kunnen uitzetten.
“Met blockchain kunnen we dat handelsplatform veilig en efficiënt inrichten. Bovendien kunnen we de handel automatiseren door ‘smart contracts’ op te stellen. Zo’n smart contract is een verzameling logische regels die het mogelijk maakt om beslissingsprocessen te automatiseren. Denk aan de mogelijkheid om automatisch energie uit een opgeladen batterij te gaan gebruiken als de energieprijs boven een bepaalde waarde komt.”
Digitale notaris
Het team van Beije werkt samen met ABN Amro en Samsung aan Deliver, een toepassing waarmee documenten, data en andere assets met behoud van integriteit van de ene naar de andere blockchain kunnen worden overgezet. Beije maakt de vergelijking met een notaris. “Neem als voorbeeld het belangrijkste document bij zeevracht, de bill-of-lading. Wie de bill-of-lading heeft, is eigenaar van de lading. De eigenaar van de bill-of-lading kan die gebruiken als onderpand voor het verkrijgen van handelsfinanciering, maar dat kan natuurlijk maar één keer.”
In de praktijk bestaan voorbeelden van bedrijven die de bill-of-lading hebben misbruikt. “Met blockchain kunnen we documenten zoals de bill of lading daadwerkelijk uniek maken. We kunnen de rol van notaris spelen, maar ook bewijzen dat er maar één exemplaar van een document is en van welke bron dat document afkomstig is. Als notaris zorgen we voor gevalideerde en dus betrouwbare data. Hierdoor ontstaan ongekende mogelijkheden voor automatisering van transacties en zelfs nieuwe verdienmodellen.”
Containers uit Zuid-Korea
Op basis van de blockchain willen de drie initiatiefnemers verschillende praktische applicaties ontwikkelen. “Zo is er al een app voor tracking & tracing waarmee we in de eerste pilot, containers tussen Zuid-Korea en Nederland hebben gevolgd, maar ook voor supply chain finance. We willen het aantal apps blijvend uitbreiden en op die manier een complete appstore bouwen”, legt Beije uit. “Belangrijk is dat deze notaris geen data vasthoudt. In de blockchain leggen we niet de bill of lading vast, maar alleen wat voor soort document het betreft en waar die staat. De bron van het document moet eigenaar van de data blijven.”
Volgens Beije is in blockchain-land nu veel discussie over de interoperabiliteit van verschillende blockchains. De ontwikkelingen in de afgelopen jaren hebben namelijk duidelijk gemaakt dat in de toekomst verschillende blockchains naast elkaar zullen bestaan. “Dat hoeft geen probleem te zijn, maar dan moeten die blockchains wel met elkaar kunnen praten. Dat is een thema waarmee we ons veel bezighouden.”
Belangrijkste hobbels
Het energieplatform dat BlockLab samen met S&P Global Platts opzet, is in principe gereed. De komende maanden volgt een eerste praktijktest in het Innovation Dock in Rotterdam. “Dat is het eigen terrein met slimme energiemeters van het havenbedrijf. In die omgeving kunnen we gemakkelijk laten zien dat we met het platform vraag en aanbod in het Innovation Dock op elkaar kunnen afstemmen”, vertelt Jullens.
Het belangrijkste is dat grote organisaties vertrouwen krijgen in de blockchain. Zij moeten de stap durven zetten naar gebruik op grote schaal. “Dat heeft te maken met vertrouwen, maar ook met regelgeving en met hardware. Neem het energiedomein. Om optimaal te profiteren van duurzame energie, hebben we hardware voor tijdelijke opslag van energie nodig. Die hardware begint nu pas te komen”, vertelt Jullens, die goede hoop heeft dat het platform een succes kan worden. “Wij zien op andere locaties al problemen ontstaan door congestie op het energienetwerk. Problemen die we met onze oplossing kunnen helpen voorkomen. Maar voordat onze oplossing op grote schaal in de haven wordt gebruikt, zijn we een paar jaar verder.”
