De narcistische leider
Bedrijven hebben behoefte aan krachtige en charismatische leiders. Mensen met initiatief, zelfverzekerd en gezegend met een sterk karakter. Mensen met ambitie. Het gevaar is echter dat deze mensen -als ze eenmaal op deze positie zijn terechtgekomen- ‘zonnekoning trekjes’ krijgen.
Dat kan tot minder verheffende en uitzonderlijk desastreuze zaken leiden. Eerzucht en hebzucht in optima forma! Heel veel grote leiders, zoals Steve Jobs, Richard Nixon en niet te vergeten Dominique Strauss-Kahn (kent u hem nog van de hotelkameraffaire?), waren narcisten. Ze hebben veel bereikt en stonden bekend om hun daadkracht en sterke karakters. Er zitten echter ook minder leuke kanten aan deze persoonlijkheidsstoornis. De ontsporingen en minder elegante uitglijders van deze lieden kennen we immers allen vanuit publicaties en de media. De tol van roem en aanzien. Is narcisme iets dat vaak bij grote leiders voorkomt? Is er iets aan te doen om het werkbaar te maken? Is een organisatie gebaat bij een narcistische leider? Één ding is duidelijk; het is in ieder geval lastig. De omgeving gaat er vaak onder gebukt.
Eerlijk naar jezelf kijken
Ik ken er een aantal. Leiders van grote en minder grote organisaties die uitblinken in daadkrachtig en inventief handelen. Ze lijken op het eerste gezicht de juiste man of vrouw te zijn voor de functie die zij bekleden. Ze komen tot grote hoogte zolang men hen niets in de weg legt. Hun gedrag is niet altijd goed te volgen voor de leek, maar de kenner ziet dat hen meer drijft dan enkel succes. Het gaat hen om geld, roem, macht, het eigen gelijk, voldoening en fake-perfectionisme. Ze zetten zich ogenschijnlijk volledig in en bespelen de groep van volgers op een onnaspeurlijke en onnavolgbare wijze. In die zin kan je bewondering hebben voor hun handelswijze. Er zitten echter ook een aantal vervelende kanten aan dit gedrag. Ze zijn dubbel in hun doen en laten. Kijken te weinig in de spiegel, ontkennen hun psychopathische trekjes en zijn heel tevreden met zichzelf. Het vervelende is –zoals gezegd– dat zij heel veel moeite hebben om eerlijk naar zichzelf te kijken.
De correctie van de omgeving
Dat laatste is te confronterend. Daar zijn ze bang voor, in de aard van de zaak zijn ze namelijk heel onzeker. Klinkt niet zo plezierig allemaal. En toch is iedere sterke leider –in meer of mindere mate– behept met deze persoonlijkheidsstoornis. Weet u het van uzelf? Gelukkig, dan is het minder erg dan u wellicht denkt. Slimme mensen in uw omgeving hebben u namelijk al lang door. Uzelf ook? Wel, dan bent u er (hopelijk) alert op en zult u zich enigszins aan signalen ‘van buitenaf’ iets gelegen laten liggen. Iets, maar niet alles. Maar toch, u bent alert op de uitwassen van uw gedrag. Dat is een sterke eigenschap, ziekelijke narcisten ontbreekt het hier per definitie aan. Dat bent u niet? Gelukkig maar, de omgeving kan op die manier als een corrigerende factor en een heilzame buffer voor al te veel gevolgschade vanwege uw gedrag fungeren. Zijn narcisten ‘monsters’ of gevaarlijke lieden? Nee, dat hoeft niet. Het is slechts een kwestie van erkennen en herkennen.
Is het altijd negatief?
Sterke leiders hebben nu eenmaal vaak wat antisociale eigenschappen. Kent u ze van uzelf? Ik noem er een aantal: Welbespraakt zijn, een enorm vertrouwen in uzelf hebben en (daardoor) veel minder in anderen, argwanend zijn, steeds de behoefte aan iets nieuws hebben, graag de dingen naar uw hand zetten, invloed omzetten in macht en het negeren van pijn die anderen door uw gedrag wordt aangedaan. Op zich zowel negatieve als positieve eigenschappen. Mits u het van uzelf weet en er op een beschaafde wijze mee om weet te gaan. Anderen respecteren is nu eenmaal niet de sterkste karaktertrek van een psychopaat of narcist. Probeer daarom wanneer u zich betrapt op deze onhebbelijke verschijnselen het wat in te dammen. Probeer uw negatieve eigenschappen om te zetten in iets positiefs zoals effectiviteit, succesvol ondernemerschap en charisma.
Is het dan altijd positief?
U kunt wanneer u uit de ontkenningsfase bent getreden het namelijk allemaal ietwat ten goede laten keren. Daar is wel een sterk en integer karakter voor nodig. Het zal dus niet een ieder lukken. Steve Jobs is een voorbeeld van een leider die daartoe wél in staat was. Hij maakte van een stuurloos schip dat Apple ooit was een koersvast konvooi met een kostbare lading. Hij was productief, assertief en communicatief. In zijn omgeving had hij voldoende mondige mensen en tegenwicht ‘toegestaan’ en sterke mensen om zich heen georganiseerd. Dat is pas slim omgaan met je narcisme! Narcisme kent dus veel verschijningsvormen. Het komt vooral voor bij leiders, politici, presidentskandidaten en overambitieuze ondernemers die het verschil willen maken. Mensen die macht als een noodzakelijkheid zien. Alles en iedereen opzij zetten om hun doel te bereiken.
Is tegenmacht de oplossing?
Wist u dat een aantal belangrijke kenmerken zoals agressief acquisitiegedrag, hoogte van beloning (geld als drijfveer) en publiciteitszucht zijn? Nog maar eens eerlijk bij uzelf te rade gaan of dit toevallig ook uw stokpaardjes zijn. Wat is het grote verschil tussen schade vanwege dit gedrag en de winst van deze persoonlijke kenmerken? Dat is of er de mogelijkheid bestaat om dit onderwerp binnen de organisatie bespreekbaar te maken! Niet alles doen om mensen in te pakken en de kracht hebben je niet te laten inpakken. Veel medewerkers, zakenpartners en ‘volgers’ hangen aan de lippen van de welbespraakte leider, de zogenaamde visionair die op niets anders uit is dan op meer macht. Tegenwicht? Daar is een stabiele groep van sterke mensen voor nodig die zich niet te afhankelijk van de leider kunnen opstellen. Het ‘toestaan’ -net als Steve Jobs- van tegenmacht!
Een open cultuur
Narcisme en leiderschap. Mensen met een persoonlijkheidsstoornis aan het roer van een onderneming. Is het zo gevaarlijk als het lijkt? Het valt mee, er zijn er meer dan u wellicht denkt. Hoe is het op te lossen, hoe zorgt de omgeving ervoor dat hij of zij niet ontspoort? Door het belang van normen en waarden te benadrukken! Eerlijkheid, integriteit en verantwoordelijkheidsbesef. Dat is best eng voor de zelfverzekerde leider of de welbespraakte, semi succesvolle ondernemer. Immers, heeft hij of zij de innerlijke kracht om zich bloot te stellen aan objectiverende meningen en uitlatingen van anderen? Is hij of zij in staat staande te blijven als ‘slachtoffers’ het gedrag bespreekbaar willen maken? Ben je bereidt te accepteren dat ‘tegenmacht’ uitwassen te lijf gaat? Het beste wapen en de meest optimale voorzorgmaatregel is het creëren van een open cultuur. Een cultuur waarin de leider ‘de leider’ blijft, maar waar óók een structuur bestaat waarbinnen men weet om te gaan met tegenmacht. Indammen en inkaderen. Narcisten verander je niet zomaar één, twee, drie. Wel is het mogelijk om het voor de omgeving werkbaar en dragelijk te houden.
