Hoewel we beter weten doen we soms dingen die niet goed voor ons zijn. Waar we achteraf spijt van hebben. Hoe zit dat? En wat heeft dat met stress te maken? Veel. Er schuilt een boeiende theorie achter. Een theorie die handvatten biedt om bedrijven beter om te laten gaan met stress, of het helpt te voorkomen.
De Belgische arts en statisticus Luc Swinnen heeft bij ruim honderdvijfduizend medewerkers van bedrijven stress gemeten en in kaart gebracht. Samen met zijn landgenote Bieke Van Gool van het Dordtse consultancybureau mis-s hebben ze de expertise en methodieken om via leidinggevenden veranderingen door te voeren die stress en dus kans op burn-out op de werkvloer vermindert.
Stress-goeroe
‘Vanuit de bedrijven waar wij coachen en adviseren,’ vertelt Van Gool, ‘kregen we steeds vaker vragen over stress en burn-out. Toen heb ik Luc gebeld, die in België toch wel de goeroe op dit gebied is. Zo is onze samenwerking ontstaan.’ Na rondzwervingen in Zuid-Afrika en Mexico, waar Swinnen in medische projecten werkte, kwam hij begin jaren negentig in contact met het Belgische ministerie van Tewerkstelling & Arbeid en Gelijkekansenbeleid, dat op zoek was naar instrumenten om stress te meten. ‘Ik had toen al een toenemende interesse in stress en de werking van het brein. Vervolgens heb ik een opleiding statistiek gevolgd. Zo had ik de juiste achtergrond om grootschalig onderzoek te doen en serieus stress te meten. Daar heb ik een instrument voor ontwikkeld. Nadien gevolgd door een stappenplan bij burn-out.’
Over Luc Swinnen
Swinnen is van oorsprong arts, maar al geruime tijd statisticus met een specialisatie in stress, emoties en geluk. Sinds twintig jaar is hij bedrijfsconsulent en coach op dit vlak, én auteur van zeven boeken rond deze onderwerpen. Zijn meest recente boek Waarom we vreemdgaan en parachutespringen zoomt in op de werking van ons (onbegrijpelijke) brein en hoe dit stress en burn-outs verklaart. Zijn passie: de impact van emoties op het functioneren van mensen.
Stress verkort je leven
Een belangrijk stuk theorie achter de oorzaken van stress, zoals beschreven in Swinnens laatste boek, luidt als volgt: Ons brein bestaat uit drie delen. Het reptielenbrein (het oudste deel), het zoogdierenbrein en het (moderne) mensenbrein. Het reptielenbrein is de basis van alles. Daar komen alle prikkels binnen. Dit brein stamt uit de oertijd toen direct reageren van levensbelang was: vluchten, aanvallen, eten, voortplanten. Het moderne brein remt deze af. ‘Als daartussen de verhouding zoek is, krijg je stress’, legt Swinnen uit. ‘Of nog erger, is je brein in oorlog en brand je je brein op. Letterlijk. Vandaar de term burn-out.’ Als je je moderne brein traint om beter te remmen en minder impulsief te handelen, dan heb je volgens de theorie van Swinnen veel minder last van “al die moderne ziektes”. ‘En een langere levensverwachting bovendien. Stress – zowel negatief als positief – verkort in alle gevallen je leven. Hetzelfde geldt voor andere aan het reptielenbrein gerelateerde impulsen die altijd voor het kortetermijnresultaat gaan. Zoals ongezond eten of teveel drinken. Vroeg of laat betaal je daar de rekening voor.’
‘Praat nooit tegen een reptiel’
Dit klinkt misschien ingewikkeld, maar stress verminderen of voorkomen kan al met enkele eenvoudige tips. Swinnen: ‘Bijvoorbeeld, niet meteen reageren op iemand die overduidelijk in zijn of haar reptielenbreinmodus zit. Zoals mijn moeder vroeger altijd zei: Eerst even tot tien tellen. Of niet in het weekend werken. Simpel. En verder is dit (tilt zijn smartphone op) de bron van veel kwaad.’
‘Het heeft alles te maken met de zogeheten VUCA*-world’, vervolgt Van Gool. ‘Onze wereld verandert zo snel, met veel onzekerheid, hoge complexiteit en vage zaken. Het is een continu veranderende omgeving die voor veel mensen veel te snel gaat. En daar speelt de digitale wereld een hoofdrol in.’ ‘Misschien ontwikkelen we op termijn wel een vierde brein om hiermee om te gaan’, vult Swinnen aan. ‘Maar dat gaan wij niet meer meemaken.’ *Volatile, Uncertain, Complex en Ambiguous
Over Bieke Van Gool
Van Gool is managing partner van mis-s, dat bedrijven helpt bij innovatie-, leiderschaps- en capaciteitsvraagstukken. Ze adviseert en coacht op het gebied van leiderschap en change. Jurist van opleiding maar bekleedt nu een veel meer psychologische rol, zonder dat overigens zelf zo te benoemen. Daarnaast is ze vaste gastdocent Leadership and Career Development aan de Antwerp Management School.
Niet rationeel gedreven
Druk en onzekerheid komt Van Gool ook in het bedrijfsleven veel tegen: ‘Mensen moeten zich belangrijk blijven voelen, ook als men niet weet waar de job naartoe gaat. Leidinggevenden moeten hun medewerkers houvast geven. Vertellen wat ze wél met zekerheid kunnen geven. Goed naar ze luisteren en ze eerlijk behandelen.’ Van Gool baseert zich op het SCARF-model zoals beschreven in het boek van Swinnen, gebaseerd op vijf elementen die elke mens vanuit de evolutie belangrijk vindt in het leven: Status, Certainty, Autonomy, Relatedness, Fairness. Wanneer een van de vijf factoren bedreigd wordt, veroorzaakt dat een stressreactie en heeft dat gevolgen voor ons gedrag. Bewust maar veelal onbewust. ‘Wie denkt dat we als mens rationeel aangedreven worden, heeft het fout’, vult Swinnen aan. Er zijn voor ons mensen twee drijvende krachten: angst voor verlies en straf, en beloning. Dit model speelt hier perfect op in. En er goed mee omgaan maakt leidinggevenden tot betere leiders.’
Echte verandering via leidinggevende
Als mis-s vragen krijgt over stress en aanverwante zaken dan wordt Swinnen, als expert binnen dat domein, via hen ingevlogen. Vervolgens aan de coaches van mis-s de schone taak om te zorgen dat er via leidinggevenden echte verandering bij bedrijven of organisaties wordt doorgevoerd. Van Gool: ‘De nadruk ligt vooral op preventie van en omgaan met stress. Belangrijk is dat die verandering invulling geeft aan de behoeftes van de medewerkers. Dus die moet je dan wel eerst scherp voor ogen hebben. Als coach moet je goed kunnen observeren welke behoeftes dat zijn en mensen bewust maken van wat er nodig is.’ Swinnen: ‘Meestal zit het er al in, en is het onze taak vooral om mensen aan het denken te zetten. Zodat ze zelf tot inzichten komen. Bedrijven informeren en coachen over stress heeft veel meer te maken met gelukkig zijn, met de kwaliteit van leven en relaties.’
Andere definitie van werk
Niettemin ligt stress door werk altijd op de loer, niet alleen door druk en onzekerheid, maar ook door er simpelweg teveel tijd aan te spenderen. Swinnen: ‘We zouden een andere definitie van werk moeten ontwikkelen. Kijk, werk is geld. En het alternatief is tijd. We zouden een betere keuze tussen geld en tijd moeten maken, want je betaalt uiteindelijk toch de rekening. Niemand zegt aan het eind van zijn leven: Had ik maar nog meer gewerkt. Toch?’ De theorie is helder. Met ons moderne mensenbrein remmen we ons reptielenbrein. Resultaat: minder stress en dus een gezonder en langer leven. En daar kunnen we soms best wat hulp bij gebruiken.
Maar moeten we dan continu met de rem erop leven? Zorgt dat juist niet voor stress? Van Gool: ‘Het gaat om bewustzijn, om keuzes maken en op tijd ontspannen. Zij snapt heel goed het idee dat je je af en toe even moet laten gaan – een avondje naar de kroeg, bijvoorbeeld – best lekker is. Voor Swinnen geldt dat minder: ‘Uiteindelijk blijft het toch ongezond gedrag dat hoe dan ook schadelijk is.’ Tja, het kan ook eigenlijk niet anders dan dat dat een logische gedachte is voor een arts.
