Aan het eind van het jaar blikken we met een vijftal ondernemers en een bankman terug op de economische ontwikkeling van het afgelopen jaar, maar kijken ook vooruit naar wat 2013 ons gaat brengen. We doen dit met een door MeerBusiness Rotterdam Rijnmond en Rijnmond BUSINESS georganiseerd ‘Ronde Tafel gesprek’, dat plaatsvond bij gastheer Borrie in Rotterdam.
Deelnemers aan het gesprek: Harm Borrie van Borrie Accountants en Belastingadviseurs, George Bel van MKB Cursus & Training, Jan van der Hoek van Holland Ridderkerk, Hidde van der Windt van ING Bank, Erik van Dilst van Unica Installatietechniek, Steven Corijn, van MeerBusiness Rotterdam-Rijnmond en gespreksleider Kees van ’t Zelfde van zakenmagazine Rijnmond BUSINESS.
Allereerst is er een terugblik op de ontwikkeling van de wereldeconomie in het afgelopen jaar. Harm Borrie geeft aan dat de wereldwijde crisis voor iedereen herkenbaar is. Borrie: “Ook in landen als China en Brazilië zijn er signalen dat het iets minder gaat. Zeker in Brazilië zijn er verschuivingen en waar dit het geval is, is over het algemeen ook handel. In Europa zijn we teveel gebonden aan regeltjes en dat werkt beklemmend. Ook de prijzen voor grondstoffen zijn hier ten opzichte van landen buiten Europa erg hoog.”
Dat de regelgeving sterk is toegenomen daar weet men in bankenland alles van. Hidde van der Windt van ING Bank: ‘Dat klopt, de regelgeving is enorm aangescherpt. Niet alleen nationaal maar ook internationaal en daar hebben we met de ING Bank uiteraard ook mee te maken. De vastgoedmarkt staat bijvoorbeeld onder druk. Daar waar je vroeger zei dat als je een hypothecaire dekking hebt, is het goud garant, maar dat is tegenwoordig dus anders. Wereldwijd zie je ook hier de effecten van.”
George Bel geeft aan dat je met name in de Verenigde Staten wel weer een opleving ziet in zowel de huizenmarkt, als in de autobranche. Men schakelt in de VS ook sneller zo geeft hij aan. “Als het minder gaat worden mensen sneller ontslagen, maar als het weer iets beter gaat dan nemen bedrijven ook weer sneller mensen aan dan hier. Ook is het zo dat mocht je in de VS failliet gaan, dan begin je gewoon weer opnieuw. Dat gaat daar aanmerkelijk makkelijker dan hier in Nederland. Hier krijg je al snel een stempeltje op en een krediet kun je voorlopig wel vergeten, “aldus Bel.
Hidde van der Windt wil dit laatste overigens wel enigszins nuanceren. “Het hangt uiteraard sterk af van de omstandigheden waaronder een bedrijf failliet gaat. Zit de markt tegen, maar je hebt er alles aan gedaan, dan is het een andere situatie, dan wanneer je te maken hebt met een bepaalde mate van bestuursaansprakelijkheid en er zaken niet helemaal netjes zijn gegaan. Er zal ook sterk gekeken worden naar het risicoprofiel,” benadrukt Van der Windt.
Jan van der Hoek wil toch nog wel even terug naar de wereldeconomie. Volgens hem verschuift de wereldeconomie naar de Stille Oceaan en zijn wij hier in Europa dan de tweede economie. Dit zal volgens de directeur van Holland Ridderkerk tussen nu en twintig jaar gebeuren. Van der Hoek: “Als je alleen al de ontwikkeling in kennis in India en China ziet in denkkracht, dat kunnen wij hier in Europa nooit pareren. Wij zullen hier echt andere dingen moeten bedenken. Hetgeen niet wil zeggen dat wij het echt slecht zullen krijgen, maar we moeten niet de indruk hebben dat wij nog de wereldeconomie zullen regeren. Het woord crisis wil eigenlijk zeggen dat je daar mogelijk ook weer uit komt. Maar dat moeten we maar vergeten. We zullen er naar zijn idee aan moeten wennen dat dit de nieuwe werkelijkheid is. Zoals het vroeger was wordt het nooit meer.”
Harm Borrie is een iets andere mening toegedaan. Hij geeft een voorbeeld van twee relaties met high-tech bedrijven in Eindhoven die beiden zijn overgenomen. Een door een onderneming uit de Verenigde Staten en de ander uit Groot-Brittannië. “Dit zijn toch organisaties die in Nederland investeren, “aldus Borrie. Nederland wordt volgens hem internationaal toch gezien als een stabiel land, waar internationale bedrijven zeker ook vanwege het fiscale klimaat zich nog steeds graag willen vestigen.
Erik van Dilst denkt dat we in Nederland meer en meer zullen moeten investeren in de kenniseconomie. Van Dilst: “De tijden van scheepsbouw in Nederland en vooral in onze regio is niet meer. Dat wordt nu elders in de wereld gedaan.” Dat is volgens volgens Harm Borrie ook logisch. “In Aziatische landen zijn mensen bereid om voor een in onze ogen laag salaris gewoon zestig uur in de week te werken. Dat hoef je hier echt niet te vragen van een werknemer.” “Dat klopt”, geeft Jan van der Hoek aan. “Maar daar heb je ook nog geen regelgeving, maar die gaat er natuurlijk ook een keer komen,”geeft hij overtuigend aan.
Erik van Dilst is het eens met de redenering dat met name de generatie Y eerst kijkt wat er in de arbeidsovereenkomst staat. “Als daar staat dat je maar tot half vijf hoeft te werken, dan werken ze maar tot half vijf, “geeft hij aan. George Bel denkt dat deze generatie juist dingen wil doen die ze leuk vinden. Bel: “Als je ze werk aanbiedt die ze niet leuk vinden, zijn ze ’s middags om twaalf uur al vertrokken. Maar vinden ze het werk leuk, dan gaan ze ook wel tot ’s avonds acht uur door.”
Terug naar de financieringen. Er gaat volgens Erik van Dilst nog wel wat gebeuren. “Er zit nog verschrikkelijk veel geld in het vastgoed en fondsen zijn nog steeds niet echt aan het afwaarderen. Ze hebben slechts een eerste stap gemaakt, maar de stap naar de waarde van het huidige niveau moet nog steeds genomen worden, “ aldus Van Dilst. Hij vraagt zich af wat er gaat gebeuren als ze dat gaan doen. Hij is bang dat er dan een aantal fondsen om zullen vallen.
Steven Corijn van MeerBusiness Rotterdam Rijnmond gaat mee met hetgeen Jan van der Hoek hiervoor aangaf. “Vergeet het woord crisis, het is de huidige situatie. Iedereen zoekt aanknopingspunten om uit de crisis te geraken, maar als dat gaat gebeuren is het slechts een kleine opleving en belanden we binnen de kortste keren weer in de volgende crisis. En toch is het belangrijk om positief te blijven,”geeft Corijn aan. Harm Borrie vervolgt dat het inderdaad de economische realiteit is. “In het verleden werd misschien wel twintig keer de huur betaald, met risico op leegstand. Op dat soort waanzinnige ratio’s kon je in het verleden wel financieren, maar dat is er nu echt wel uit,” betoogt Borrie.
Hidde van der Windt geeft aan dat het inderdaad wel het geval is. Van der Windt: “Bij grote professionele vastgoedbeleggers was dat besef overigens al snel aanwezig en langzaam sijpelt dat ook wel door naar lokale marktpartijen die er nu achter komen dat de wereld er even iets anders uit ziet.” Van der Windt denkt overigens dat het eind hiervan nog niet in zicht is. “Op vastgoedgebied zou ik op dit moment in elk geval voorzichtig acteren,”vervolgt Van der Windt.
De werkloosheid in Nederland loopt ook nog steeds op en zeker ook in de bouw. Harm Borrie signaleert dat er bij diverse particuliere verbouwingen, buitenlandse werknemers als Bulgaren en Polen aan de slag zijn. Borrie: “Dit heeft natuurlijk ook te maken met prijsdruk. Deze mensen zijn genegen om lange dagen te maken, tegen andere omstandigheden dan wij hier gewend zijn. De vraag is natuurlijk of dit goed is. Het is toch concurrentievervalsing die er plaats vindt.” Steven Corijn haakt hier op in. Corijn: “Ook in de transportsector zie je deze ontwikkeling. Nederlandse chauffeurs zitten thuis met een uitkering en Bulgaren rijden voor driehonderd euro per maand.” Harm Borrie geeft aan dat als Nederlandse chauffeurs dit al zouden willen het verboden is. Het is niet toegestaan om voor zo’n bedrag te werken volgens de Nederlandse wet- en regelgeving, de CAO’s en Arbo’s. Steven Corijn is de mening toegedaan dat de Nederlandse overheid hier nog meer maatregelen op moet nemen.
Jan van der Hoek geeft aan dat dit de zegeningen van Europa zijn. “Dit is overigens niet alleen in Nederland het geval, maar ook in Duitsland en andere West-Europese landen. We moeten er aan wennen dat dit zo is. Het is ook logisch. In landen als Bulgarije, Roemenie en Tsjechië is het toch allemaal nog net even minder dan hier en dan kun je er op wachten dat mensen die er weinig te eten hebben hier naartoe komen, “aldus Van der Hoek.
De deelnemers aan het gesprek constateren dat ze met elkaar wel erg veel beren op de weg zien. Ze lijken meer problemen te zien dan te denken in kansen. Kansen zijn er zeker ook. Hidde van der Windt geeft aan dat hij binnen zijn verantwoordelijkheid een heel divers klantenbestand heeft. “Dit varieert van een accountantskantoor tot een machinefabriek. Wij signaleren eigenlijk wel in elke sector dat er bedrijven zijn die goed tot zeer goed presteren. Echte pareltjes die goed presteren, omdat ze het net even anders doen dan hun concurrenten,”aldus Van der Windt.
Er worden voorbeelden uitgewisseld van bedrijven die het goed doen en welke nieuwe markten de deelnemers bijvoorbeeld zelf aanboren. Jan van der Hoek noemt beveiligd drukwerk en geeft een signaal af over fraudegevoelige zaken. Bedrijven gaan vaak nog te gemakkelijk om met bedrijfsgevoelige zaken. Voor Holland Ridderkerk bleek dit een gat in de markt.
Iedereen is het ermee eens dat het centraal stellen van de klant een absolute must is in deze tijden. In goede tijden kom je er wellicht mee weg dat je niet altijd even veel aandacht hebt voor je klant of dat je niet met ze meedenkt in het vinden van oplossingen en in prijsstelling, maar in deze tijden echt niet.
Tot slot wordt er nog even stilgestaan bij opleidingsmogelijkheden en beroepskeuzes. De conclusie is eigenlijk dat iedereen de mening is toegedaan dat er meer aandacht moet komen voor techniek op scholen. “Ooit was er een LTS in Ridderkerk,” volgens Jan van der Hoek. Die is er al lang niet meer, maar als er iets is waar nu behoefte aan is dan is het wel aan technisch gekwalificeerd personeel. Hier ligt volgens Steven Corijn ook een duidelijke taak voor de overheid in samenwerking met ondernemers. “Je ziet dat er bij bedrijven behoefte is aan technisch personeel. Er zijn ook bedrijven die weer beginnen met het opzetten van bedrijfsscholen,”aldus Corijn.
Toekomstverwachting
Harm Borrie geeft aan dat Borrie accountants en adviseurs de adviseur wordt van het familiebedrijf en het middenbedrijf. “Wij spelen hier op in door pro-actief te handelen voor onze klanten,” aldus Borrie. Erik van Dilst voorziet heel veel veranderingen binnen de branche van installatietechniek. “Het wordt zeker voor ons een zeer uitdagende tijd,” besluit hij. Jan van der Hoek geeft aan dat problemen er zijn om opgelost te worden en gaat moedig voorwaarts. “Tijdig en actief anticiperen op de marktontwikkelingen is onontbeerlijk”, geeft hij als laatste aan.
George Bel geeft aan dat klanten het vroeger leuk vonden om aandacht te krijgen, maar dat ze het tegenwoordig eisen. Bel: “In toenemende mate zullen kennis en vaardigheden het verschil gaan maken met je concurrenten. En wij kunnen met onze dienstenpakket hier alle ondernemingen mee van dienst zijn.”
Hidde van der Windt ziet dat de klant nog meer centraal gesteld moet worden door de ondernemers. “De ING Bank zal binnen de regels en wetgeving eveneens voor klanten een strategische partner en van toegevoegde waarde moeten zijn,” besluit Van der Windt. Na een stevige discussie sluit gespreksleider Van ’t Zelfde de geslaagde bijeenkomst.
